Ο τελευταίος τρύγος, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1980, είναι το μυθιστόρημα που δίνει τα περιστατικά της προσφυγιάς της Ανατολικής Θράκης, όταν τον Οκτώβρη του 1922, δύο μήνες μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή, παραδόθηκε η Ανατολική Θράκη «εν ψυχρώ» στην Τουρκία και διατάχτηκαν οι θρακικοί πληθυσμοί ν’ αφήσουν τα υπάρχοντά τους και ν’ αδειάσουν τα χωριά «ίσαμε τον Έβρο», σύμφωνα με τη Συνθήκη των Μουδανιών.
Ο τελευταίος τρύγος, με τα δραματικά περιστατικά που ζουν οι πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης, αρχίζει τον κύκλο που με τα δύο προηγούμενα βιβλία της Έφης Πανσέληνου, Δρόμοι της Αθήνας και Καταχτημένη χώρα, ολοκληρώνουν μια τριλογία. Τριλογία με την έννοια ότι τα ίδια περίπου πρόσωπα που ζουν στην προσφυγιά ως παιδιά Στον τελευταίο τρύγο κάνουν ως μαθητές και φοιτητές στο Δρόμοι της Αθήνας την Αντίσταση, Ενώ στο τελευταίο μέρος της τριλογίας, στην Καταχτημένη χώρα, ζώντας τα Δεκεμβριανά και τον Εμφύλιο ως ενήλικες, παίρνουν μέρος και με τα παιδιά τους πια και του παραδίδουν τη σκυτάλη των αγώνων ολόκληρης της ζωής τους στο μέγα Έπος του Πολυτεχνείου. Έτσι, ολοκληρώνεται η τριλογία αυτή, που αγκαλιάζει και εκφράζει την κοινωνική και πολιτική ζωή της νεότερης ιστορίας της χώρας μας πάνω από 60 χρόνια.